مثل قابِ منظره‌های زیبا و آدم‌های دوست‌داشتنی در عکس و فیلم، من هم دوست دارم صداها را قاب بگیرم. صدای پرنده‌های اینجا، صدای پرنده‌های آنجا، صدای آکاردئون نوازنده‌ی مترو، نی‌انبانِ کنار خیابان، همهمه‌ی آدمها، محو شدن قدم‌ها، گاهی وقتها صدای سازم، لهجه‌ی معلم فرانسه. آنوقت مثل یک آلبوم دور یکی‌یکی مرورشان کنم.
این نقشی است بر دیواره‌ی احوالات آن چهار نفرِ میخ‌شده در مترو بعلاوه‌ی من.
وای که اگر آنچه می‌دیدم آنچه می‌دیدم بود. انتظار نبود، تلخی و شیرینی‌اش همان بود که بود، نه چیزی که ساخته‌ی من باشد. اگر هیچ‌چیز به نامِ من، ذهن، حساب، برنامه، مرز، اشتباه و ترس از اشتباهی در میان نبود، تنها یک راه وجود داشت. زندگی را همانجا که می‌دیدم، بغل می‌گرفتم و میدویدم، فقط میدویدم. شاید گاهی هم می‌نشستم تا نفس تازه کنم و باز، میدویدم. بدون آنکه در غل و زنجیر مرزها و تعریفها و درست و نادرست‌‌ها دست و پا بزنم، تند و پرشتاب راه می‌رفتم و هروقت که میشد، میدویدم. به‌کجا؟ نمیدانم.
وای که اگر آنچه می‌دیدم همان بود که میبینم، وای، زنده می‌شدم.
عقربه‌ی بزرگ چرخ‌دنده را به سختی هل داد و روی خط کناری ایستاد. با حسرت به ثانیه شمار نگاه کرد که تند و فرز برای خودش از یک نشانه به بعدی می‌پرید و دور میزد. هنوز خستگی‌اش درنرفته بود که صدای نزدیک شدن ثانیه شمار را از پشت سر شنید. همه‌ی توانش را جمع کرد و چرخ‌دنده را چرخاند تا روی خط جلویی. عقربه‌ی کوچک بهانه گرفت که: حالا بیام منم؟ حوصله‌ام سر رفت خب! بزرگه جواب داد: نه بچه‌جان، همینقدر که صبر کردی باز هم صبر.. و چون ثانیه‌شمار داشت نزدیک میشد نتوانست حرفش را تمام کند. باید باز هم یک خط جلوتر می‌رفت. عقربه‌ی کوچک همانجا زیرچشمی بزرگه را پایید و یک قدم بفهمی‌نفهمی آمد این طرفتر. چه کسی میخواست بفهمد؟ هنوز تا شماره‌ی بعدی کلی فاصله داشت. راستش کمی هم دلش برای عقربه‌بزرگه سوخت. ثانیه شمار که با کسی کار نداشت و برای خودش خالی‌خالی گشت میزد. عقربه بزرگه هم برای اینکه کوچکه زیاد خسته نشود بیشتر کار را گردن گرفته بود و بدون استراحت چرخ‌دنده را هل می‌داد. عقربه کوچکتر داشت فکر میکرد که با وجود همه‌ی اینها چند وقتی است که بزرگه خیلی خسته میشود، شاید به شکلی غیرعادی، بیشتر از همیشه. دلیلش هرچه بود او سر در نمی‌آورد.
- باورم نمیشه! باید تا الان می‌رسید!
- کی؟
- ثانیه‌شمار، نمیدونم چند وقته ولی به نظرم طولانی شد، نفسم جا اومد بالاخره! تو می‌بینیش؟
- آاااره..پشت سر من ایستاده تکون نمیخوره! ثانیه شمار! آهای!
- جواب نداد؟
- نه! حالا چکار کنیم؟ برم جلو؟ یک کوچولو، خواهش میکنم!
- نه! نمیشه که، اول من باید برم، تا ثانیه شمار هم نباشه من نمیدونم کی باید برم.
- خب حالا امتحانی برو دیگه، آخرش چی؟
- بذار ببینم..
عقربه بزرگه شروع کرد به هل دادن، ولی بی‌فایده بود. سنگینی یک کوه را روی پشتش حس میکرد. اندازه تمام عمرش خسته بود.
- نمیشه! تو امتحان کن!
- عجب!
عقربه‌کوچکه با ذوق و حرارت شروع کرد به هل دادن چرخ‌دنده. فایده‌ای نداشت. انگار یک مورچه قصد کرده باشد فیلی را تکان بدهد!
- نشد، نمیشه!
و بعد بغض‌کرده پرسید: یعنی تموم شد؟
- آره، گمونم همه‌چی تموم شد.
- حالا چکار کنیم؟
- نمیدونم، من همین کار رو بلد بودم فقط.
- یعنی تمومِ تمومِ تموم؟ این نامردیه! من دوست ندارم! تازه تو پنج شماره از من جلوتری، حتی کنار هم نیستیم!
کوچکه شروع کرد به گریه کردن. فکر کرد حالا تنها مانده و سرنوشت نامعلومی در انتظارش است. بزرگه گیج شده بود. از یک طرف ضعف داشت و از طرف دیگر نمیدانست تکلیفشان چیست. خودش را لعنت کرد که آنقدر از زندگی شاکی شده بود. با خودش فکر کرد: ثانیه‌شمار هم حتما خسته بوده و به روی خودش نمی‌آورده، چقدر درباره‌اش اشتباه میکردم! باز اما ذهنش نهیب زد: ولی حق نداشت جلوی حرکت ما را بگیرد! چه خودخواه!
برای مدتی هردو سکوت کردند. هیچکدام درکی از حالا نداشتند. جریان کار، آنطور که می‌شناختند و در آن غرق بودند دیگر از بین رفته بود. اصلا نمی‌شد گفت چه‌چیزی تمام شده و چه‌چیزی باقی‌مانده. اصلا اگر همه‌چیز تمام شده بود پس آنها "آنجا" چکار میکردند؟
- داری چکار میکنی؟
- فکر، سرم رو می‌خوام بالاتر ببرم ببینم چی دیده میشه، ولی سخته. گردنم درد میگیره چشمهام هم چپ میشه.
- حالا چیزی هم فهمیدی؟
- نه، تو هیچی فهمیدی؟
- منم نه، ولی بذار من از اینجا یک نگاه بندازم، انگار یک خبراییه! اوف، چه سخته، آخ گردنم!
کوچکه سعی کرد کمی بالاتر از صفحه را ببیند، اما کار سختی بود. تصاویر درهم و از هم گسیخته‌ای جلوی چشمش می‌آمد. چند بار از بیرون صداهایی آمد که تکرار یک کلمه بود: خوابیده، خوابیده. بزرگه از کوچکه پرسید:
- یعنی کی‌خوابیده؟
- نمیدونم، این طرفی که نزدیک میشن میگن "خوابیده."
- من که تا حالا این‌جوری خستگی نگرفته بودم. از همیشه شارژترم.
- منم دارم به بیرون گوش میدم. اصلا خوابم نمیاد. لابد منظورشون ثانیه‌شماره.
- لابد! خیلی خودش رو میگیره!
همان لحظه زمین تکان خورد و چرخید و بعد با شتاب زیادی به پایین کشیده شد. جلوی چشم عقربه‌ها صفحه‌‌ی دیگری بود پر از خط و نشانه، ولی بدون شماره‌های آشنایشان. خط‌های بالایی به شکل دو بادام کوچک مقابل هم قرار داشتند. بالای آنها انگار دو عقربه شبیه به ساعت ده دقیقه به سه خوابیده بودند، یک عقربه‌ی ضخیم و بزرگ عمودی از وسطشان و در موقعیت ساعت شش قرار گرفته بود. دوباره خطوط چین‌دار ظریفی یک بادامِ بزرگتر را زیر عقربه‌ی بزرگ تشکیل میدادند. خط و چین‌های زیادی همینطور در سرتاسر صفحه پراکنده شده بود و اصلا معلوم نبود هر قسمت با چه حساب و سرعتی کار میکند. بادامک‌های بالایی چند بار تغییر رنگ دادند، طوری که به نظر می‌آمد خطوط شعاعی دورتادور آنها برای لحظه‌ای روی هم قرار میگیرد و دوباره از هم باز میشود. عقربه‌کوچکه فکر کرد: کاش منم مثل اینها میتونستم فِر بخورم و خٓم بردارم! بزرگه داشت به این فکر میکرد که چطوری این سه تا عقربه ریتم حرکتشان را نگه می‌دارند، وقتی حتی خط‌ها هم دائم در حرکتند.
- میگم..
و قبل از اینکه هرکدام بتواند حیرتش را برای دیگری توصیف کند ارتعاشی شدید تمام محیط را پر کرد، مثل باز شدن و جمع شدن یک فنر در عمق صفحه درست زیر جایی که عقربه‌ها به هم بسته شده‌بودند. در کسری از زمان و بدون هیچ کنترلی، نیرویی مقاومت‌ناپذیر شروع کرد به کشاندن بزرگه. شبیه آن بود که زندگیش را برعکس و با دور تند جلوی چشمش گذاشته باشند. دلش برای کوچکه سوخت.
- اگه ندیدمت..
که دید کوچکه مثل اسیری که به اسب بسته باشندش دارد کشان‌کشان از پی‌اش میآید.
- حالم داره بهم میخوره!
ارتعاش خفیفی در کوچکه پیچید. بالاخره همه‌چیز آرام گرفت. بزرگه بالاخره چشمهایش را باز کرد، اصلا معلوم نبود کجا است. از جای قبلیش اندازه‌ی چهل دقیقه جلو آمده بود. یکدفعه با ثانیه‌شمار چشم‌تو‌چشم شد.
- یک، یک، یک، یک،..
- تو دیگه چِت شده؟
آخر ثانیه‌شمار دیگر نمی‌توانست راه برود. قصد میکرد یک قدم بیاید جلو، ولی همانجا می‌ماند و درجا میزد. دیگر تمام شدن همه‌چیز قطعی بود. بزرگه هم بغض کرد. صفحه تکان‌های دیگری خورد و بالاخره جایی برای خودش ثابت ماند. حالا دیگر شب میشد و خط‌ها نورشان را کم‌کم می‌انداختند روی صورت مبهوت عقربه‌ها.
- میگم ما که طوری‌مون نیست، نه؟
- فکر نکنم
- ولی ثانیه‌شمار..
- خب، تا حدودی همه‌مون یکجور دیگه شدیم..
- یادته اون یکی صفحه هه رو؟ چقدر عجیب بود!
- هوم، انگار مدل‌های دیگه اطرافمون زیاد بوده، ما ندیدیم.
- یعنی چی؟
- مثلا از اینجا من یک صفحه دیگه هم میبینم، ولی این یکی عقربه هم نداره، فقط پر از خطه!
- چقدر عجیب! پس تموم نشده.
- نه، ولی راستش از همه بدتر اون حرکت برعکسه بود!
- آره، تو همیشه خیلی باوقار و مرتب راه می‌رفتی!
- آره خب، ریتمیک و باحوصله..
و از خستگی خوابید. کوچکه از فکر عقربه‌های خمیده بیرون نمی‌آمد. باید گوش به زنگ می‌ماند تا دوباره ببیندشان. شاید میشد چند کلامی صحبت کنند، اگر صدایش به بیرون می‌رسید. در این خیال‌ها سِیر میکرد که خواب خیلی آرام و آنطور که نفهمد، گریبانش را گرفت و با خود برد.
یکدفعه سرم را میبینم که سبز میشود. سبز شدنی نه مثل جوانه‌های ترد آبدار، بلکه مثل یک نوارِ کشی که قرار است همه‌جا را باندپیچی کند. دست و پایم را هم ببندد و وقتی مثل یک کرم سبز تلاش میکنم که با حرکت فنری راه بروم، ناگهان تمام دنیا را با ابری سیاه پر کند. مثل سیاهی سایه‌ی غول‌آسای موجودات دیگر. ترس، من را تبدیل به یک کرم سبز بیچاره کرده‌است.
قبل از اینکه وارد دنیای کرم درختی شده‌باشم، خب معلوم است دیگر، آدم بودم. بعضی وقتهایش آدم مغروری هم می‌شوم، باید ببینید. همه‌چیز را نقد میکنم، از زمین و زمان. فکر یک چیزهایی را هم اصلا نمیکنم، از آنوقتهایی که شاعرانه به زندگی نگاه میکنم. مثال؟ سیب خوب است؟ این سیب آنقدر خوشمزه است، خوشبو است، لپ‌گل‌انداخته‌ست! کافیست بگویید نشسته بود، سم‌پاشی‌شده بود، یا حتی تنها سیب مانده در خانه بود! أنوقت من دنیایم شروع میکند به آب‌رفتن، کوچک و کوچک و کوچکتر میشود و تمام چیزهای مهم جاری، یکباره اهمیتشان را از دست می‌دهند. من میمانم و سیب در مرکز دنیا، که به نوبه‌ی خود برای یک کرم ناقابل مانند کره‌ی زمین است. باری، سرم را میبینم که سبز میشود، ترس مثل قنداق دست و پایم را سفت می‌بندد.
در واقع این تبدیل شدنم به کرم سبز دیگر عادی شده، مواقعی پیش میآید که درک درستی از واقعیت موجود ندارم. خب، تقصیری هم ندارم. همیشه در نگاه اول چیزی که آدم دوست دارد زیبا به نظر می‌رسد، اما بقول حافظ "افتاد مشکل‌ها." دکترا خوب است؟ بله، میروم و تویش میمانم. کار داشتن خوب است؟ بله، میروم و همه‌چیز دیگر خلاصه میشود به کار. خانه داشتن خوب است؟ بله، رویایی است اصلا، جلو می‌روی و تازه میفهمی چه دردسرها و تجربه‌های نداشته‌ای در به سویت می‌گشاید!
همه‌ی اینها بخاطر دوری از مسئله است. زندگی پر است از این اتفاق‌های چند‌بعدی. منِ نوعی، حکم ذره‌بینی را دارم که وضوح تصویرش به فاصله‌ی اتفاق‌ها از کانون آن ربط دارد. گاهی دورم و چیزی میبینم که اعوجاج خالص است، گاهی از جایی که هستم جزئیات خوبی دستم میآید و بیشتر وقتها هم باید حسابی نزدیک شوم تا خوب ببینم. از حدی بیشتر نزدیک هم باز بهم‌ریخته میبینم. مثل آنوقتهایی که سیب مرکز زندگیم میشود و یادم می‌رود که آدمم نه کرم درختی.
موج‌ها که می‌آیند برای غرق کردنم، سعی میکنم سرم را از آب بیرون نگه دارم و دوربین را روی چشمم. واقعا که گاهی بجز آب سبز کف‌آلود هیچ نمی‌شود دید، ترس گریبان من را گرفته، من دودستی دوربین را. میدانم که اگر نگاهش نکنم باخته‌ام. به کف‌هایش نگاه میکنم تا برایم عادی شود. فقط آن موقع است که می‌توانم کمی به چیزهای دیگر توجه کنم، به فاصله‌هایی دورتر، و تصاویری واضح‌تر از جریان جاری زمان.
ترس‌ها، غرورها، نیاز و خواهش‌ها، تکانم بدهید. من دوربین را بالا نگه می‌دارم برای رصد دنیاهایتان.
تکان میدهد تو را،
و باز،
به عقب می‌کشاند،
موج دریا.
همینطور رخدادها، تنفس، رشد، و هرچه تکرار شدنی‌ست، میرا و نامیرا. موج، موج، موج. دیدنی و نادیدنی، مثل دریایی آرام و درخشان که وال‌های عظیم‌الجثه را درونش جای داده، با قلبهای تپنده‌شان. موج، موج، موج. مثل رفتن و برگشتن هرروزه، و مثل ماندن و ماندنِ هرروزه. خرمن فکر را شخم زدن، از نو و بی‌وقفه، مدام و مدام. موج، موج، موج. اتفاقی در راه است.
«...ای دریغ از تو اگر چون گل نرقصی با نسیم،ای دریغ از من اگر مستم نسازد آفتاب،ای دریغ از ما اگر کامی نگیریم از بهار..»
راست: باز کن!این دل چون کوره داغ است. درست است، این منم که با هر ضربان، سخت و سنگین و بی‌بخشش، یک نقطه از درونش را فرو می‌بلعم. موذی و جانسوز مثل میخ آهنینی که هیچ‌کس ندیده وارد یا خارج شود، یا مثل حفره‌ی آتشی خاموش‌تشدنی، آنجا هستم. من خشمم.
هر کار کوچکی برای من مانند جابجایی نیمی از رشته کوه‌های زمین است. در درون من هزار کوه خوابیده، جامد و بی‌حرکت. خشک و خم‌ناپذیر. من سنگم.
من آنجایم، وقتی او به چیزی فکر میکند. یک خط پررنگ و مشخص که همه‌چیز را احاطه کرده. بالاتر از هرچیزی، این منم که مهمترین رکن حال حاضر است. خارج از من هیچ‌چیز نیست، هیچ فکری نیست، هیچ اوی دیگری نیست. من، بندم.
همه‌ی دنیا را می‌توان در یک جعبه‌ی ذوزنقهای چوبی به قاعده‌ی نود و ارتفاع حدود سی سانت جای داد، دنیای جادویی یک ساز. من و همه‌ی فکرها و آرزوهایم براحتی می‌توانیم از سوراخ گرد دیوار جلویی واردش شویم. کافی است جستی بزنم، دستم را قلاب کنم به لبه‌ی سوراخ، بعد آن دست دیگرم، فرز خودم را بالا بکشم و بالاخره مخفیانه و مدل شخصیت‌های کارتن‌های ژاپنی از آن طرف دیوار فرود بیایم روی زمین. بعد با خیال راحت آنجا برای خودم زندگی میکنم و قدم میزنم و به سقف و ستاره‌هایش نگاه میکنم. صدای بلورین و آسمانی‌اش را همیشه می‌شنوم و هرگوشه‌ای که می‌نشینم دنیایی آرامش و وقار دارد.
اما همانطور که مثلا آب ممکن است بیفتد توی لانه‌ی مورچه، یکوقت هم پیش میآید که کل جعبه پر شود از صداهای ناموزون. چون جعبه به هرحال جعبه است و هرچه بخواهید، میشود داخلش گنجاند. دیگر این بستگی دارد به آنکه دنیای بیرون چقدر با ناملایمتها تن جعبه را مورد عنایت قرار دهد. حتی گاهی میشود مثلا به فکر بازسازی افتاد و مدل خانه‌های خیلی مدرن، یکی دو دیوار و چند ستون را برداشت یا برعکس اضافه کرد. بهرحال، بعنوان یک آدم صلح‌طلبی که تا حالا سرش در لاک ذوزنقهای دنیای خودش بوده و اصلا او را چه به هنرنمایی و حرفی برای زدن داشتن، باید اعتراف کنم دلم خواسته سفری کنم به بیرون ذوزنقه.
بدانید که ذوزنقه‌ی دومی وجود دارد که پر از صندلی است و ذوزنقه‌ی سومی که جایگاه نوازندگان است، یعنی همان سن روبروی تماشاگران. اینجا که درباره‌اش حرف میزنم یک سالن نمایش است و امشب یک کنسرت موسیقی تلفیقی اما به اصطلاح ایرانی با سازهای تنبور، قیچک، عود، ویولونسل، قانون، پیانو، و طبل در آن در شرف برگزاری است. جالب به نظر می‌رسد مگر نه؟ تصور کنید من و تماشاگران دیگر که تعداد خارجی هم بینشان کم نبود، در داخل و گوشه‌ای از ذوزنقه‌ی خودمان نشسته‌ایم. نوازنده‌ها را هم با سازهایشان روی سقف خانه‌ی ما تجسم کنید که دنیای ما را پرمیکنند از آوا و نوا. برخلاف انتظار اولیه، درون ذوزنقه‌ی ما پر از صداهای عجیب و برای من نامأنوس بود. به نظرم می‌آمد دنیا پر شده از کلمات فارسی که کسی سعی دارد شبیه عربی یا ترکی تلفظ کند اما چندان شباهت به لحن ترکی/عربی اصیل هم نداشت. وسطشهایش صدای پیانو یکدفعه آن هیاهوی درهم و پیچیده و پرزخمه‌ی تنبورها و ویولنِ قیچک‌نما را تبدیل به یک ملودی ساده میکرد، انگار ملودی "نوایی نوایی" را برای پخش در آسانسور آماده کرده‌باشی. یکدفعه برای نشان دادن فضای هجران و غربت، صدای ویولنسل با باقی سازها قاطی میشد و بعدی از رعب و افسردگی به شنونده منتقل میکرد. همزمان حالت موسیقی برمی‌گشت و یکباره دو تنبورنواز با حالتی بشکن‌دار که خودشان را به ذوق می‌آورد به هم نگاه میکردند و سرپنجه‌ای پرقدرت و همزمان بر ساز می‌کشیدند. هرکدام از سازها جایی درون یک قطعه فرصت هنرنمایی انفرادی پیدا میکردند که شاید این ویژگی مثل یک کپسول اکسیژن برای آن فضا حیاتی بود.
بله، هرچقدر که تماشاچیان (بخصوص خارجیها*) حظ بردند، آن گوشه‌ای که من نشسته بودم اما زیر آب رفت. مثل مورچه‌‌‌‌ای که جانش تهدید شده باشد سعی داشتم آذوقه‌های باارزشم را جمع و قبل از خفه‌شدن از ذوزنقه خارج شوم، که یکباره در پایان‌بندی برنامه دوستان تصنیف بهار دلکش را با تنظیم خاص خودشان اجرا کردند. اگر خانه را بازسازی کنند و طرح و ایده‌ی خودشان را پیاده کنند هم حرفی نیست، اما شکستن ساختار و بعد پس و پیش چیدنش جداً که نوبر است.
احساس مسئولیتی که در طول برنامه به سراغم آمده بود اینجا دیگر به اوج رسید. فکر کردم واقعا دوره‌ی آموزش و شناخت پیدا کردن من که همینطور دوران راحتی و لذتِ کشف هم بود، گذشته، و ازینجا به بعد اگر کاری نکنم و ساکت بمانم و به لاک آرامش خود فرو روم، ناسپاسی در حق میراث و ظلم در حق مخاطب فرهنگ‌دوست و فرهیخته است.
سفری خطیر لازم است به بیرون ذوزنقه، که شاید یکبار هم دیگران مهمان آرامش گوشه‌های ذوزنقه باشند.
* شاید تلفیق ساز غربی و شرقی برایشان جالب است، یا شاید از شنیدن نوازندگی سازهای ایرانی آنقدر هیجانزده می‌شوند و برایشان تازه است که اصلا راه به کیفیت‌شناسی ترکیب در این مرحله نمی‌برند.
- اینجا حریم دروازه است. ازین سر تا آن سر. سه تخته‌سنگِ بزرگ را ایستاده سمت چپ می‌گذارید و سه‌تای دیگر را به همان سیاق در منتهی‌الیهِ سمتِ راست.
+ به چشم! آهای! سنگها را بکشید.. این یک، خوب است، حالا دو، مراقب باشید فاصله نیفتد! حالا س..
- اینکه شش‌تا شد!
+ باید سه‌تا میشد، مطمئنم دو تخته بیشتر نگذاشته بودیم!
- شش‌تاست!
+ ب..ب..ب..بله، بله..!! دستور چه می‌فرمایید..
- خب جابه‌جایشان کنید!
+ این از اصل کار سخت‌تر است سرکار، مو لای درز هیچ کدامشان نمی‌رود. عیناً شده باشند یک دیوار شش‌پهنا!
- چرند است، دست کم می‌توانید هربار آخری را بکشانید سمت راست.
+ اطاعت، الساعه! آهای.. ازین سمت بگیرید، آرام، آرام. خوب است، این یک. حالا برویم سراغ بعدی، بکشانید سمت راست درست کنار این یکی، خوب است، دو، این دیگر آخری است، این هم س..
- چه کردید! نادانها! اوضاعی ساخته‌اید برای من!
+ والله خودتان شاهدید، ما فقط دوتا را جاساز کرده بودیم. سومی با سه‌تای دیگر ی..ی..ی..یکجا می‌رسد..
کم‌کم زمزمه‌ها قوت گرفت که ".. سنگها جادو شده‌اند..جادو شده؟ مگر میشود؟ هر دوتا را که ببری چهارتای دیگر با هم می‌آیند. انگار آهن‌ربا داشته باشند! نه‌بابا، لابد جادو از کارگرهاست.. نه از زمین اینجاست.. قسمت نیست دروازه بزند، از اول هم اشتباه بود.."
دستور داد گروهی دیگر کار را انجام دهند. داستان تکرار شد. گفت سنگهای جدیدی از آنسوی دنیا به اینجا بیاورند. تلاش بی‌نتیجه ماند. روزها گذشت. حیرت و فکر، خواب و خوراکش را ربوده بود. مجنون‌وار روبروی دیوار شش‌تایی می‌ایستاد و شکاف میان سنگ سوم و چهارم را با دست وارسی میکرد. همه می‌دانستند که دیوانه شده. دیگر آن دروازه چه اهمیتی داشت، وقتی مجنونی نحیف و فرسوده و خاک‌آلوده باشی؟
***
".. بچه‌ها آمدند گفتند از بالای تپه دیدیم دروازه باز شده. ما گفتیم حالیشان نیست، اصرار اصرار که بیا برویم ببینیم. از دور دیدیم خیلی هم راست است! سه تخته چپ ایستاده سه تخته راست. تازه با اهالی که رسیدیم دیدیمشان.. یعنی اول هم ندیدیم از بس نحیف شده بودند ایشان. دیدیم یک چیزی از باریکی عیناً نی، درازشده بر زمین.. پناه بر خدا، سرشان یک سمت دروازه پایشان سمت دیگر. نمیدانم والا چه اتفاقی افتاده..ماشین و کارگر به این سنگها کارگر نشد! والله از رنجوری عیناً نقش روی زمین، این تخته‌سنگ شرمش آمده از صبرشان.."
